Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy (Eurofound) przeanalizowała stan europejskich przedsiębiorstw społecznych. Wyniki analizy są pozytywne dla rozwoju sektora: Eurofund konkluduje, że przedsiębiorstwa społeczne są ważnymi nośnikami rozwoju społeczno-gospodarczego powinny być wspierane na szczeblu Unii Europejskiej oraz w poszczególnych krajach i regionach. Raport do pobrania tutaj: „Spółdzielnie i przedsiębiorstwa społeczne: Praca i zatrudnienie w wybranych krajach”
Badanie zrealizowano w pięciu krajach: Włoszech, Polsce, Hiszpanii, Szwecji oraz Wielkiej Brytanii. Skoncentrowano się na kwestii zatrudnienia w przedsiębiorstwach społecznych – na tym, co pomaga, a co przeszkadza w zwiększaniu liczby miejsc pracy, ale także, jakiej jakości są to miejsca pracy.
Raport kilkukrotnie podkreśla specyficzną sytuację Polski, związaną ze zmianami ustrojowymi. Odbiły się one na sektorze przedsiębiorczości społecznej, powodując upadek wielu spółdzielni pracy. Jednocześnie stworzyły ogromne wyzwanie społeczno-gospodarcze – wysokie bezrobocie i wykluczenie całych grup i społeczności lokalnych. W takich warunkach zaczęto pisać kolejny rozdział przedsiębiorczości społecznej w Polsce.
Cechuje się ona z jednej strony wzrostem liczby przedsiębiorstw, a z drugiej – ich słabym rozwojem. Jest to opinia przedstawicieli krajowych podmiotów reprezentujących ten sektor. Przedsiębiorczość społeczna w Polsce po 1989 r. budowana była przede wszystkim przez osoby z niedostatecznymi umiejętnościami managerskimi i biznesowymi, znajdujące się w niekorzystnej sytuacji życiowej (i przez to kwalifikujące się do wsparcia finansowego np. na utworzenie spółdzielni socjalnej). Obecnie sytuacja poprawia się dzięki zmianom w systemie wsparcia i legislacji – przedsiębiorczość społeczna zaczęła być domeną także organizacji pozarządowych, samorządów, a niekiedy nawet podmiotów komercyjnych.
Typowe dla Polski, na tle pozostałych krajów, było kwestionowanie trwałości przedsiębiorstw społecznych. Badani wskazywali, że wiele z nich działa tak długo, jak długo otrzymują wsparcie finansowe na rozpoczęcie działalności (w tym na wynagrodzenia). Rozwojowi przedsiębiorstw społecznych nie sprzyja także swego rodzaju „napiętnowanie”, czyli postrzeganie ich jedynie przez pryzmat trudności, jakich doświadczają ich pracownicy, a nie jakości oferty. Utrudnia to integrację z głównym nurtem gospodarki.
Wyniki badania sugerują, że tym, co sprzyja tworzeniu i trwałości miejsc pracy w polskim przedsiębiorstwach społecznych, jest ich duże doświadczenie w danej branży, znajomość lokalnych rynków, posiadanie korzystnej lokalizacji oraz utrzymywanie dobrych relacji z lojalnymi klientami. Słabe strony związane są z trudną sytuacją ekonomiczną wielu przedsiębiorstw oraz z niskim poziomem zaangażowania członków w zarządzanie (co dotyczy spółdzielni).
Wynikają z tego dwa główne kierunki niezbędnych działań: wdrożenie rozwiązań marketingowych, które umożliwią ekspansję na nowe rynki – co wymaga od przedsiębiorstwa większego „zorientowania na rynek” – oraz odbudowanie więzi między pracownikami, członkami a przedsiębiorstwem. To ostatnie jest o tyle trudne, że, jak podkreślali polscy uczestnicy badania, pracownicy bardzo rzadko są włączani w podejmowanie decyzji dotyczących przedsiębiorstwa (np. w odniesieniu do spółdzielni socjalnych – nowo zatrudniani pracownicy są raczej zniechęcani do starania się o status ich członka).
Istotnym czynnikiem zwiększającym bezpieczeństwo zatrudnienia w przedsiębiorstwie społecznym, w opinii polskich badanych, jest bezpośrednie wsparcie finansowe. Kryzys finansowy okazał się dzięki niemu dużo mniej dotkliwy, m.in. dla tych firm, które zatrudniają osoby niepełnosprawne i korzystają z tego tytułu z dofinansowań z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. System wsparcia ma jednak pewne mankamenty.
To, co w świetle raportu Eurofund przedsiębiorstwa społeczne już potrafią, to tworzenie i utrzymywanie dobrej jakości miejsc pracy. Mają potencjał do reagowania na nowe wyzwania społeczno-gospodarcze. Autorzy badania sformułowali szereg wskazówek służących jak najlepszemu wykorzystaniu tego potencjału oraz zwiększaniu zatrudnienia w przedsiębiorstwach społecznych.
- Utrzymanie poparcia politycznego dla przedsiębiorczości społecznej ze strony Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego
Przedsiębiorstwa społeczne wnoszą istotny wkład w realizację aspiracji politycznych UE w ramach strategii „Europa 2020” na rzecz trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu oraz większej liczby lepszych miejsc pracy. Przyczyniają się także do zapewnienia „sprawiedliwych miejsc pracy” – czyli opartych na bezpiecznym i elastycznym zatrudnieniu, oferujących sprawiedliwe płace, zapewniających dialog społeczny i „work-life balance”.
- Lepsze dopasowywanie i promowanie wsparcia
Wydaje się, że zwiększanie wysokości wsparcia dla przedsiębiorczości społecznej w skali całej UE nie jest konieczne. Wciąż potrzebne jest natomiast lepsze jego dostosowywanie do potrzeb przedsiębiorstw. Istotne jest, aby wiedza o wsparciu docierała z jednej strony do firm społecznych, a z drugiej – do osób, które zajmują się doradztwem biznesowym. Należy je promować także wśród młodych przedsiębiorców, aby dostrzegali w sektorze przedsiębiorczości społecznej szansę na rozpoczęcie działalności.
- Podniesienie rangi sektora przedsiębiorczości społecznej wśród podmiotów zajmujących się rozwojem biznesu
Komisja Europejska i państwa członkowskie UE powinny dążyć do zwiększenia widoczności sektora wśród organizacji skupiających się na wspieraniu rozwoju przedsiębiorstw – m.in. agencji rozwoju gospodarczego czy banków. W perspektywie krótkoterminowej można to osiągnąć za pośrednictwem podmiotów reprezentujących cały sektor lub w ramach programów ustawicznego rozwoju zawodowego pracowników sektora publicznego. W dłuższej perspektywie czasowej można by zająć się podnoszeniem świadomości poprzez włączenie kwestii związanych z tym sektorem do głównego nurtu działań w szkołach i na uczelniach.
- Promowanie klauzul społecznych w zamówieniach publicznych
Według badanych pracowników przedsiębiorstw społecznych, jakość miejsc pracy w ich firmach jest traktowana jako ważniejsza, niż w przedsiębiorstwach głównego nurtu. Zamówienia publiczne mogą jednak wywierać negatywną presję na jakość miejsc pracy. Promowanie i stosowanie klauzul społecznych, w przeciwieństwie do skupiania się na najniższych kosztach lub nawet najlepszej wartości, pomogłoby zmniejszyć lub usunąć tę presję i zapewnić, że sektor przedsiębiorczości społecznej będzie mógł nadal oferować więcej lepszych miejsc pracy. Ponadto, przedsiębiorczość społeczna nie jest nastawiona na zysk i zapewnia miejsca pracy dla społeczności lokalnej. Dlatego też łatwiej ją zaakceptować jako dostawcę usług publicznych w sytuacji, gdy wymagana jest ich prywatyzacja. Państwa członkowskie, na szczeblu krajowym i lokalnym, powinny zachęcać przedsiębiorstwa społeczne do udziału w przetargach na świadczenie usług publicznych.
- Włączenie przedsiębiorczości społecznej do głównego nurtu edukacji w zakresie przedsiębiorczości i biznesu
Należy umożliwić młodym osobom dokonywanie świadomych wyborów, jeśli chodzi o włączenie się w nurt przedsiębiorczości społecznej – czy jako opcji kariery zawodowej, czy rozwijania własnego biznesu. Na poziomie całej UE należy również przeprowadzić analizę tego, czego (jeśli w ogóle) o przedsiębiorczości społecznej mogą dowiedzieć się młodzi Europejczycy w szkołach i na uczelniach (w tym na akredytowanych uczelniach biznesowych).
- Wspieranie rozwoju umiejętności zarządczych
Są one niezbędne w każdym przedsiębiorstwie, lecz w firmach społecznych w sposób szczególny. Wynika to ze specyfiki zarządzania w środowisku demokratycznym, nastawionym na zatrudnianie osób wymagających całościowego wsparcia. Wsparcie na rzecz rozwijania konkretnych umiejętności zarządczych musi być niezbędnym elementem działań podmiotów wspierających ten sektor.
- Wyjaśnienie i zdefiniowanie na szczeblu UE różnych rodzajów przedsiębiorstw społecznych
Brakuje solidnej i spójnej bazy danych na temat europejskiej przedsiębiorczości społecznej. Wynika to między z innymi z braku wspólnej nomenklatury, obejmującej różnorodność form prawnych, w jakich funkcjonują przedsiębiorstwa społeczne. Komisja Europejska powinna utworzyć międzysektorową, ekspercką grupę roboczą, która stworzy podstawy dla lepszego monitoringu przedsiębiorstw społecznych i tworzenia dla nich lepszych programów wsparcia.
Jak podkreślają sami autorzy raportu, sposób, w jaki dobrana została próba badawcza oraz jej wielkość sprawiają, że wnioski płynące z badania nie są reprezentatywne. Można się zatem zastanawiać, na ile adekwatnie opisują przedsiębiorczość społeczną, w tym jej polską specyfikę. Niemniej jednak wskazują ogólny trend, jakim jest łączenie tego, co ekonomiczne z tym, co społeczne – nie tylko jako margines głównego nurtu gospodarki, ale jako kierunek jej niezbędnych przemian.
Autorzy raportu „Spółdzielnie i przedsiębiorstwa społeczne: Praca i zatrudnienie w wybranych krajach” podkreślają, że w ostatnich latach coraz bardziej dostrzega się rolę tych podmiotów w osiąganiu kluczowych celów społecznych i gospodarczych Unii Europejskiej. Stanowi to także główny wydźwięk komunikatu Komisji Europejskiej ze stycznia 2020r.: Europa ma ambicje dotrzymać kroku światowemu rozwojowi gospodarczemu w sposób, który „nikogo nie pozostawi w tyle” ( treść komunikatu tutaj: „Silna Europa Społeczna dla Sprawiedliwych Przemian”).
Opracowano na podstawie: